نقد فیلم آنی هال 1977 اثر وودی آلن

«آنی هال» یک فیلمِ عاشقانه ی صرف است. منتها چنان فرای تمام سطوحِ دم دستی عشق که تناقض آمیزترین مفاهیمِ قرائت ناپذیرِ آن را در خودش حل کرده است، که خود این مفهوم بنیادین درون ملغمه ی سرشار از ایده و روایت فیلم غرق می شود.

آنی هال اسمِ یک شعرِ ساخته گی خوش لحن آزارنده است که قرار بوده بخشی کوچک از خاطرات باشد ؛ ناگفته هایی که ناخودآگاه به روایت درمی آیند و انحلال نگرش ما از همان خواسته های دور اند. در توصیفِ یک رابطه ی عاشقانه. در توصیف رابطه ی زن ها و مردها. رابطه ی دیوانه وار،  غیرِ منطقی و مسخره ی آدم ها با هم و با محیط به عنوانِ یک ساز. «آنی هال» ملغمه ای برای این نوع لذایذ دست نایافتنی، ملتمسانه و ناخودآگاهانه است که مزاح را دریچه نگرشش نکرده اما از پرت انگاری قهقهه سر میدهد و پوشیده به تظاهر نیز نیست.

(در نقد فیلم آنی هال سکانسی که الوی سینگر، شخصیت اصلی، از انی و آن صف ملال آور فاصله میگیرد و میگوید : اگر شما با همچین آدمی در یک صف بودید چه میکردید را یادآور شوید ؛ که چگونه از زمان جدا شده و به مکان میرسد و تماشاگر به خنده دچار میشود .(نه ناچار!))

وودی آلن در ابتدا کار خود را با آثار کمدی موقعیت آغار کرد ولی در ادامه با ساخت آثاری مانند منهتن و آنی هال ( که از نظر پردخت شخصیت بسیار به هم نزدیکند و حتی می توان گفت منهتن پیش نمایشی برای آنی هال است.) به کمدی پوچ و دیالوگ محور روی آورد یعنی سبک فیلمسازی خود را از کمدی موقعیت به سمت کمدی کلامی سوق داد.

فیلم از لحاظ ساختاری شباهت بسیاری به فیلم موردعلاقه وودی آلن یعنی هشت و نیم اثر فلینی دارد. چرا که ما در هردو فیلم با تفکراتی روبه رو هستیم که ارجاعمان می دهند به خود فیلم و به عبارتی هر دو ، شخصیتی را خلق کرده اند که بازتاب شخصیت گذشته ی خود آنها و درونیات آنها است.

همچنین صحنه ای که آلوی بعد از آشنایی اَش با آنی برای او کتاب «انکارِ مرگ» اثرِ «ارنست بکر» را می خرد و معتقد است که مرگ مسأله ی مهمی است به ساده گی نمی شود ازش گذشت. این زمانی ست که آنی به لطفِ خالق اَش (آلوی) پرسونای متکی به خود آگاهی پیدا کرده است و در جواب می گوید تازه متوجه ی روشنی های زنده گی شده وَ این که مرگ هم بخشی از این شیرینی هاست. آلوی برای فرار از مرگ و جاودانه گی به آنی نیاز دارد. اما آنی حالا دیگر نیازی به مخلوق ندارد و او را پس می زند. مرگ در سینمای آلن مثلِ نور در سینمای «فلینی» می ماند.

جریانِ سیالِ ذهنی در تمامِ فیلم چون بستری عمل می کند و هر چه فیلم کامل تر می شود فرم نیز برجسته تر می شود. تنها ترکیب یکدست تدوین ، دوربین، دکوپاژ ، بازیگری است که از پس فرم سنگین روایت چنین جریان ذهنی بر می آید. (برش ظریف سکانس زمانی که آلوی خاطرات کودکی اش را با سخنرانی مادرش به پایان می برد و بلافاصله به سی چند سال بعد قطع می شود که آلوی قرار است آنی را ببیند بیاد آورید گه چگونه حس را منتقل میکند .)

و البته به منظور درک بهتر روابط وفضای آنها ،سرعت کند تر می شود و این به این معنا نیست که فیلم سکانسی مصنوعی را شامل شود ،حتی زمان ادای دینش به برگمان و فلینی. ( البته ارجاعت آلن به این دو فیلمساز در جهان فیلم و دوربینش به چشم می خورد و نه در گذر بازیگران از جلوی تابلو فیلم آنها که با بطن داستان ارتباطی نداشته و در حد شیطنت باقی میمانند.) 

بداعت های آلن و نویسنده ی همراه اَش «مارشال بریکمن» می دهد یک فیلمنامه کمدی پوچ اورجینال که ضد پرسوناژی در آن قابل رویت نیست و سرشار از ویژگی های فرامتنی (حقیقت) با بعد اسطوره گونه مضحک و تلخی که روی خط مرز انفجار یک لبخند و انفحار یک بغض قدم میگذارد و در ذهن مخاطب رسوخ می کند چرا که به شکلی عامیانه درآمده است.

دو پرسوناژ اصلی فیلم یعنی الوی سینگر با شخصیت مضطرب و بدبین ( چرا که در آغاز میبینیم که بسیار تند صحبت کرده و در قالب جک شخصیت خور را برملا میکند.) و از طرف دیگر آنی هال ، معشوقه سینگر ، که شخصیتی با روحیه و سرمست را که هرکدام قطب های روانشناسی شخصیت هستند وکشمکش بین آن دو که نقاط اوج فیلمنامه اند و البته فضاسازی صمیمانه ( شات های که میگیرد این حس را به خوبی منتقل میکند) ، شخصیت پردازی ظریف و دقیق آلن را به رخ مخاطب میکشد و مخاطب را در بطن فضا قرار داده و حتی دیالوگ ها و منولوگ ها و پرگویی ها باعث نمی شود از سوی مخاطب پس زده شود.

چرا که مضمون فیلم در قالب شخصیت ها و دیالوگ به او القا شده و مسئله فیلم نه تنها تبدیل به مسئله جمعی شده بلکه آن را با شخصیت پردازی ، میزانسن و دکوپاژ و به خصوص حرکات بازیگر ثابت کرده و روایت به خورد اثر می رود و از سوی مخاطب قابل درک است ، حتی اگر به آنها علاقه مند نشود .

آنی هال شاهکاری است در کارنامه وودی آلن که اثر را با تعریف قوی شخصیت هایش معرفی می کند و نه جذابیت ظاهریشان ( که متاسفانه در آثار اخیر او به چشم نمیخورد.) ، اثری که فیلمنامه و روابط آن حرف اول را می زنند و حس یک کمدی غمگین را منتقل می کند !